სამეცნიერო პროექტის დასახელება: „ქართულ-ფრანგული ანდაზების კვლევა და თემატური კრებულის შექმნა“
გრანტის დაფინანსების წყარო: ბათუმის შოთა რუსთველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
სამეცნიერო პროექტის ხელმძღვანელი: თამარ მაჭუტაძე
სამეცნიერო პროექტის შემსრულებელი: ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის პროფესორი თინა შიოშვილი, მაგისტრანტი ლანა შავლიძე
სამეცნიერო პროექტის განხორციელების ვადა: 1.02.2023-15.12.2023
პროექტის მიზანი, ამოცანები და აქტუალობა:
ცნობილია, რომ ანდაზა საერთო "მენტალური ენის" ყალიბში ფორმირებული ენობრივი კოლექტივის ვერბალური ფოლკლორის განუყოფელი ნაწილია. შესაბამისად, ის თვისობრივად (როგორც ფორმალურად, ისე შინაარსობრივად) იმ სამყაროს ყოფისა და აზროვნების მიკრომოდელია, რომელშიც შეიქმნა და ფუნქციონირებს. მისი ძირითადი დატვირთვა სამყაროს ზოგადი კანონზომიერებისადმი წვდომაა; იმ სინამდვილის სიღრმისეული გაგებაა, რომელიც თავსდება ერთიანი ეროვნული აზროვნების სისტემაში. თითოეული ეთნოსი, ბუნებრივია, მას ინდივიდუალური ფორმით გადმოსცემს. ამდენად, ანდაზის სიღრმისეული შესწავლა (ენასთან ერთად) მისი შემქმნელი ხალხის ეთნიკური (ყოფითი და მენტალური) თავისებურებების, ეთნოფსიქოლოგიის შესწავლას გულისხმობს.
დღეს, გლობალიზაციის ეპოქაში პარემიოლოგიისათვის ფრიად მნიშვნელოვანია ანდაზის ენის ფუნქციის კვლევა ტრადიციულ და თანამედროვე კულტურაში. მეცნიერებს (ეროვნული პარემიების შემდგომ კვლევასთან ერთად) უმნიშვნელოვანესად მიაჩნიათ განსხვავებულ კულტურათა მონაცემების შეპირისპირებითი კვლევა. ვ. მიდერის შეფასებით, თანამედროვე თეორიული და ემპირიული პარემიოლოგია უეჭველად მიიყვანს ადამიანის ქცევასა და კომუნიკაციას ახალ აზროვნებამდე...
ანდაზები, უხსოვარი დროიდან იქმნებოდა, მათი შესწავლა საუკუნეებს ითვლის, მაგრამ მხოლოდ მე-19 ს-ის 60-იანი წლებიდან ანდაზისმცოდნეობა „პარემიოლოგიის“ სახელწოდებით ცალკე დისციპლინად ჩამოყალიბდა და შევიდა ზოგად ფოლკლორისტიკაში.
მსოფლიო პარემიოლოგიაში ანდაზათა რამდენიმე კლასიფიკაცია არსებობს: ანბანური, თემატური, საგნობრივი, მონოგრაფიული და სალექსიკონო-ენციკლოპედიური. ძირითადად გავრცელებულია ანბანური და თემატური კლასიფიკაცია.
საქართველოში ტრადიციულად, ძველთაგანვე ანდაზათა კრებულის ანბანური ფორმაა გავრცელებული, პირველად ანდაზების თავმოყრა, საჟურნალო სტატიის სახით, „ხალხური ანდაზები” რაფიელ ერისთავმა 1871 წელს, ჟურნალ „კრებულში” წარმოგვიდგინა.
საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ 1900 წელს გაზეთმა „ივერიამ“ (#240) ქართულ საზოგადოებას აუწყა, რომ ფრანგულ ჟურნალში დაიბეჭდა ცნობილი ეთნოლოგის, ფოლკლორისტისა და მთარგმნელის თ. სახოკიას მიერ თარგმნილი მეგრული ანდაზები.
1902 წელს ჟურნალი „მწყემსი“ [№23-24:13] ახალი ამბისა და შენიშვნების განყოფილებაში იტყობინებოდა: „ერთ ფრანგულ ჟურნალში დაბეჭდილია ქართული ანდაზები თარგმნილი თვით თ. სახოკიას მიერ. სულ 800 -ზე მეტი ანდაზაა დაბეჭდილი, როგორც წინასიტყვაობიდან ჩანს, მრავალი მათგანი თვით თ. სახოკიას შეუგროვებია და ჯერ ქართულადაც არ ყოფილა დაბეჭდილი, ანდაზები ცალკე წიგნადაც გამოვა“ - მართლაც, 1903 წელს პარიზში გამოიცა - Les proverbes géorgiens”.
ფრანგულად დაბეჭდილი ანდაზების კრებული (814 ერთეული) მკვლევარმა თემატურად დაანაწილა და სულ 66 ჯგუფში გააერთიანა. ეს ჯგუფებია: ღმერთი, სოფელი, მეურნეობა, სიყვარული, მეგობრობა, სტუმართმოყვარეობა, სილამაზე, სიკეთე, ბედნიერება, შრომა, ნადირობა, სიმდიდრე, ვაჭრობა, რჩევა, ცნობისმოყვარეობა, აღზრდა, ეგოიზმი, ოჯახი, მეფე, ქალი, საზოგადოება, ახალგაზრდობა, ქურდობა, სიზმარი, ხელობა, მოთმინება, მოგზაურობა და. შ.
ამგვარად, თ. სახოკია პირველი იყო, ვინც ფართო საზოგადოებას, ევროპას და კერძოდ საფრანგეთს გააცნო ქართული ხალხური ანდაზები და ამ გზით აზიარა ქართულ სულს.
სწორედ, აქედან გამომდინარე, ჩვენს მიზანს წარმოადგენს ორი უმთავრესი საკითხი:
- ქართულ სინამდვილეში დღეს არ არსებობს თემატურად დაჯგუფებული ანდაზების პუბლიკაცია;
- 1902 წელს თედო სახოკიას მიერ დაბეჭდილი ანდაზების შემდეგ, არ გამოცემულა ქართულ-ფრანგული ანდაზების კრებული.
კვლევის მიზანს სწორედაც წარმოადგენს ქართული ანდაზების თემატური დაჯგუფება და მათი ფრანგული შესატყვისების მოძიება, შედეგად კი კრებულის შექმნა.
ზემოთქმული ნათელყოფს მოცემული თემის აქტუალობას და განსაზღვრავს ჩვენი კვლევის საგანს: ანდაზის - მოცემულ მენტალობაში გარკვეულ ცნებად მოდელირებული ფორმულის -გააზრება განსხვავებულ კულტურათა (ფრანგულ-ქართული) კონტექსტში. ამგვარი მიდგომის საფუძველზე შესაძლებელი ხდება აღნიშნული ასპექტით სხვადასხვა ეთნოკულტურათა იდენტიფიცირება (თითოეულის ეთნიკური ინდივიდუალობის განსაზღვრა) და, ამავდროულად, კულტურათა გლობალიზაციის მახასიათებელთა (მაგ. კულტურათა მსგავსების ჩარჩოების) დადგენა. კვლევის მიზანია ქართული და ფრანგული ანდაზების კრებულებში და ბსუ-ს ქართველოლოგიის ცენტრის ფოლკლორულ არქივებში დაცული ანდაზების შესწავლა, თემატურ ჯგუფებად დალაგება და ფრანგული ანალოგიების პოვნა.
კრებულის ბოლო თავში, ასევე, ასახული იქნება გამოკითხვის მეთოდის გამოყენებით ნაპოვნი ეგრეთწოდებული „ახალი ანდაზები“, რომლებიც მანამდე არ ასახულა, ქართულ და ფრანგულ ანდაზების კრებულებში.
სამეცნიერო პროექტის მოსალოდნელი შედეგები
ფრანგული და ქართული ანდაზების განხილვა კვლევაში ხორციელდება ლიგვოკულტუროლოგიური თვალსაზრისით; იგი ასახავს ფრანგულენოვანი და ქართულენოვანი საზოგადოების მენტალიტეტის კვლევას ანდაზების საფუძველზე.
ორ არამონათესავე ენაში მსგავსი სფეროს შესწავლა ახლებური მიდგომაა, რაც სასურველ შედეგს მოიტანს როგორც სტილისტურ-ლექსიკოლოგიურ პრაქტიკაში, არამედ სოციო და ფსიქოლინგვისტიკის, ლინგვოკულტუროლოგიის სფეროში. ამასთანავე კვლევის შედეგად შეიძლება გამოცემულ იქნას დამხმარე სახელმძღვანელო შესაბამის დისციპლინებში სპეცკურსის სასწავლებლად საბაკალავრო და სამაგისტრო საგანმანათლებლო პროგრამების სწავლებისას.
| უკან |
